Vannacht gaat Jan ter kerke

     en naar de heilige mis                 

dat doet hij één keer in het jaar

… omdat het Kerstmis is

en Petrus op een hoge ster

zegt: ‘Kijk es, Lieve Heer,

daar heb je Jan, hij komt van ver

maar hij is er toch maar weer.’

Toon Hermans

 

Allicht zal Jan op kerstavond in de kapel zijn. Hij is blij dat er dit jaar opnieuw een levende kerststal is, nadat wij drie keer na elkaar het moesten stellen met een nep-baby.

Hij zal dit jaar in de kapel een afbeelding zien van een schilderij van Bruegel. In 2019 is het 450 jaar geleden dat de kunstenaar Pieter Bruegel de Oudere (ca. 1525 – 1569) overleed. Zowel in Vlaanderen als in het buitenland wordt dit jaar de schilder herdacht.

Onder zijn vele schilderijen zijn er drie met kerstmis als thema. Bruegel heeft ze telkens vertaald naar zijn tijd en streek en ingebed in het volkse leven. Hij schilderde de volkstelling, de aanbidding van de wijzen, de kindermoord. Hij plaatste die verhalen in een Brabants dorp in de tijd van de Spaanse bezetting en overheersing.

De Volkstelling

Op het schilderij van de Volkstelling van Bethlehem is het wel even zoeken naar een vermoeide man, gevolgd door een os en een ezel, met daarop Maria. “Al staan ze centraal in beeld, herken je dit koppel natuurlijk nooit wanneer je de titel van het schilderij niet kent. Eigenlijk is deze anonimiteit wel representatief voor hoe het er aan toeging. Jozef en zijn hoogzwangere vrouw zijn als één van de velen. Uitverkoren als ‘de moeder Gods’, maar toch delend in het wel en het wee van de gewone mens. Jozef draagt trouwens een schrijnwerkerszaag om zo onderweg in eigen behoeften te voorzien. God wordt mens en treedt niet binnen via de VIP-ingang. De familie Bruegel schilderde vaak anonieme mensen. Zijn al die mensen – gemaakt naar Gods beeltenis - niet net zo uitverkoren? Uitverkoren om Gods vriendschap te ervaren? Is dat niet de reden waarom God hier mens wordt?” (www.de versmalde vraag.be/Het alternatieve kerstfeest).

Het verhaal is geplaatst in een Brabants dorp. “Tussen alle gewone mensen in, zijn Jozef en de hoogzwangere Maria op weg naar Bethlehem om zich te laten inschrijven. Maria verbergt haar mooie geheim onder een wijde mantel. De dorpsherberg, het belastingkantoor van de Spanjaarden, wordt de stal van Bethlehem. Er staat al een joodse man in zijn gebedskleed voor de stal. Er zal een nieuwe tijd aanbreken. De zon gaat straks onder, maar er zal een nieuw Licht in de donkere wereld schijnen” (Een dorp in de winter door Aukje Bos – Geertsema Artwayeu). 

Gewone mensen zijn dragers van een groot geheim. God is aan het werk in alle bescheidenheid, heel onopvallend. Gelukkig hadden de herders goede ogen en een groot hart. Ze zagen in het gewone het buitengewone. Ze kregen volgens Lucas hierbij toch een duwtje van engelen.

Weerloos als een kind

De Duitse theoloog en predikant Dietrich Bonhoeffer bracht zijn laatste kerstmis door in de gevangenis van Tegel in Berlijn. Hij werd geëxecuteerd in april 1945. In het gevang schreef hij treffende teksten over kerstmis, over God die zich toont in een stal te Bethlehem. “Je kunt het kerstfeest alleen goed vieren, als je de grootheid van God herkent in de nederigheid en kwetsbaarheid van dat kind in die voerbak. Zo komt God naar ons toe”. “Wir müssen uns klar werden, wie wir angesichts der Krippe im Stall von Bethlehem künftighin über hoch und niedrig im menschlichen Leben denken wollen.” Hij verkiest om te zingen over God in den lage in plaats van God in den hoge.

“Uit de hemel zonder grenzen

komt Gij tastend aan het licht,

met een naam en een gezicht,

even weerloos als wij mensen.

Als een kind is hij gekomen” (Z J 212).

Kerst toont dat God bij de mensen wil wonen. Is dit onzinnig? “Christendom is een vorm van narrendom. Een godsdienst die haar mensgeworden God geboren laat worden in een stal tussen de koeiendrek. Een God die zijn almacht toont wanneer hij van staatswege wordt geëxecuteerd als een ordinaire misdadiger, hulpeloos bungelend aan een kruis. De christelijke godsdienst is altijd een omkering van waarden geweest, een bijzonder wrange grap – een grap , nogmaals die de machthebbers van alle tijden ongemakkelijk hebben gevonden, van keizer Augustus tot en met president Trump” (Anton de Wit, Uitgedut! Hoe het Christendom wakker wordt geschud in het tijdperk Franciscus,)

Kribbe en kruis

Wij houden meer van kerstmis dan van Goede Vrijdag. Kribbe en kruis zijn nochtans zo nauw met elkaar verbonden. “Die Freude Gottes ist durch die Armut der Krippe und die Not des Kreuzes gegangen; darum ist sie unüberwindlich, unwiderleglich” (D. Bonhoeffer).

“Te Bethlehem geboren als kindje in een stal,

geeft zich voor ons verloren de Heiland van ’t heelal.

En wie in groot verblijden dit kindje kussen wil,

moet vooraf met Hem lijden, zijn kruis om zijnentwil,

en daarna met Hem sterven, om met Hem op te staan

en ‘t leven te verwerven, gelijk Hij heeft gedaan” (ZJ 220).

“Voor christenen blijven kribbe en kruis de paradigma’s bij uitstek die aanzetten tot ware menselijkheid. Juist in deze donkere dagen horen christenen in de liturgie verhalen over de heilige familie die geen onderdak vindt en die op de vlucht moet slaan voor de terreur van een machtswellusteling. Net als van dat broze kind gaat van die naakte man aan het kruis een appel uit, een smeekbede tot mededogen en solidariteit, een oproep tot barmhartigheid en tederheid. Onze blik op de wereld verandert als we door de ogen van de slachtoffers kijken. Wie zo zijn of haar naaste ziet, komt tot warme menselijkheid en stelt zoals de honderdman onder het kruis vast: “Waarlijk, deze mens is een Zoon van God”. De herders en de wijzen uit het Oosten hadden dat ook al gezien in het kind in de kribbe. In Jezus Christus ontdekken we de volle menselijkheid.

Humaniteit blijft broos omdat we onszelf niet kunnen redden, omdat we vroeg of laat allemaal aangewezen zijn op de hulp van anderen. Ja, het heil komt van elders. Voor christenen is dat geen ijdele hoop, maar een belofte” (Emmanuel Van Lierde, Precaire humaniteit, Tertio 880-881).

Jan, bedankt dat je hier waart op kerstmis, maar wees er ook bij als wij op zondag samen komen rond het woord van Jezus, geboren in Bethlehem, die voor ons is gestorven in Jeruzalem en er de dood overwon.

Blijf zijn stem horen en hem zien als hij bij ons aanwezig is elke dag in mensen in nood. Jezus zij met jou, zowel in de kerk als op het werk.

Dank om het samen vieren. Beste wensen voor de dagen die komen. Kerstmis versterkt ons in het vertrouwen dat God midden onder ons is, dat Hij met ons meegaat en dat Hij onze toekomst is.