Onder uw bescherming

De prof van exegese was bij de seminaristen gekend om zijn nogal snedige uitspraken. In zijn uitleg over het kindheidsevangelie noemde hij de exegeten de gespecialiseerde ontfutselaars van valse parels in de kroon van Maria. Aan wie zei dat je nooit genoeg over Maria kon spreken, antwoordde hij met enig sarcasme: “Des guten nicht zu viel, Niet teveel van het goede.”

In het seminarieblaadje van halfweg de vijftiger jaren stond een prikje aan het adres van deze professor van exegese. “Rik, de brave man die marialogen haat, maar ‘s avonds een kaarsje voor Maria brandt.”

Tot op vandaag valt het verschil op tussen de eerdere sobere benadering van Maria in de Schrift en de blijvende devotie voor Maria. Zie hierover het decembernummer 2018 van Collationes over Maria vooral de bijdrage van Carine Devogelaere en Anne Vandenhoeck: Maria en de kracht van de verbeelding. Een reflectie op herkenning en vervreemding.

Ave Maria

In de Schrift valt vooral de groet op van de engel bij de boodschap aan Maria in Nazareth. Daarop volgt de lof van Elisabeth aan Maria: “Gelukkig is zij die geloofd heeft dat de woorden van de Heer in vervulling zullen gaan” (Lc. 1,45). Gans haar leven is Maria moeten groeien in geloof. Zij heeft geluisterd naar een woord van haar zoon: “Iedereen die de wil van God doet, is mijn broer en zuster en moeder” (Mc. 3,35).

In het evangelie van Johannes is Maria aanwezig op een bruiloftsfeest, waar zij met vertrouwen naar haar zoon Jezus wijst. Johannes plaatst Maria aan de voet van het kruis.

Maria is aanwezig bij de groep leerlingen van Jezus, die na zijn verrijzenis te Jeruzalem bijeen zijn in het cenakel. Het is vooral dit beeld dat in de Pinkstertijd opvalt en dat wij op Pinkstermaandag voor ogen hebben als wij Maria eren als moeder van de kerk. De schilders zien een vlammetje van de Geest op alle aanwezigen. Maria breidt haar ruime mantel uit over allen.

Moeder van de kerk

Ons hedendaags spreken over Maria is beïnvloed door het tweede Vaticaans concilie. In de bezinning over de kerk, Lumen Gentium kreeg Maria een eigen hoofdstuk over haar relatie met Jezus en haar plaats in de kerk.

 In de concilietekst staat ze niet vermeld als moeder van de kerk, maar bij het einde van de derde conciliesessie heeft paus Paulus VI haar als dusdanig begroet. Zijn opvolgers gingen verder op dit spoor. Paus Johannes Paulus II liet op de gevel van het Vaticaan een schone mozaïek aanbrengen van Maria met haar kind en de titel Mater Ecclesiae. Deze titel, moeder van de kerk, krijgt meer aandacht en wordt sinds 2018 als feest gevierd in gans de katholieke kerk.

Vele namen en beelden

In de tentoonstelling van het Parcum, Leuven over Religie - Helend - Verdelend was de laatste sectie gewijd aan Maria in de oorlogskunst. Daar stond een beeldje van Maria in een obus. Er lag een Maria prentje uit het atelier van Maredret met een verwijzing naar kardinaal Mercier en zijn grote verering voor Maria, Middelares.

In de litanie van Onze Lieve Vrouw (o.a. deze van Loreto) zijn er veel aanroepingen tot Maria met Bijbelse symbolen. Een aantal; daarvan staan afgebeeld in de muurschilderingen boven de bogen van de neogotische basiliek in Oostakker-Lourdes. Maria heeft veel meer titels. Wellicht meer als dat er dagen zijn in het jaar. Ze wordt vereerd als Zetel der Wijsheid, Moeder van goede Raad, O. L. Vrouw van Vrede, Oorzaak van onze blijdschap, de zoete Nood Gods, O L Vrouw van Altijddurende Bijstand, Maria, zij die knopen ontwart, Maagd der armen. We groeten haar op den Oudenberg in Geraardsbergen en in de basiliek Bon Secours in Péruwelz. Wij hebben O. L Vrouw van Lourdes en van Oostakker, van Dadizele en Scherpenheuvel, van Banneux en van Beauraing, O. L Vrouw van Hanswijk, O. L. Vrouw van De Zavel en van de Welriekende in het Zoniënwoud, O. L. Vrouw van Cavadonga, vereerd door de Spanjaarden in de kerk O. L. Vrouw Onbevlekt Ontvangen aan het Vossenplein in Brussel. We kijken naar het Spaanse beeld van Onze Lieve Vrouw van Eenzaamheid in de Kapellekerk, waar Pieter Bruegel begraven werd. In een zelfde kerk kan je meerdere Mariabeelden zien. Ze zetten allen aan om een Weesgegroet te bidden en de moeder van Jezus te eren, om haar te danken voor haar moederschap.

Elke gelovige heeft wellicht een ander voorkeur. Maar toch gaat het altijd over de moeder van Jezus en over haar verbondenheid met de kerk. Maria, moeder van Jezus, dit is haar bijzonderste titel.

Op hoeveel schilderijen staat Maria afgebeeld? De schoonste zijn deze waar ze afgebeeld staat met Jezus en waar ze met hem verbonden is bij de blijde mysteries en de droeve, waar ze de moeder is van kerstdag en de piëta van Goede Vrijdag.

Bruegel schilderde Maria op weg naar Bethlehem, de zwangere vrouw, die al een verre reis moest ondernemen vanuit Nazareth. De reis verloopt door een Brabants dorp, waar het leven zijn gewone gang gaat en Maria en Jozef haast ongemerkt optrekken.

In Bethlehem is Jezus geboren en sindsdien hebben we de afbeelding van de moeder en het kind.

Wij hebben Maria onder het kruis met Johannes erbij en waarbij we denken aan de wederzijdse verantwoordelijkheid: “Vrouw, ziedaar je zoon, Zoon, ziedaar je moeder” (Joh. 19,25-27).

En dan hebben we Maria tussen de leerlingen op Pinksteren. De paaskring eindigt nu met het schoon feest van de Moeder Gods. Het brengt ons bij de glorierijke mysteries, die ons naar de hemel leiden. Op deze Pinkstermaandag kijken we naar het Pinkstertafereel dat Bradi Barth schilderde of naar dit van El Greco, waar boven, elke aanwezige het vlammetje van de Geest is. Mannen en vrouwen, we hebben door het doopsel en het vormsel allen een taak in de kerk.

Moeder van de tederheid

Paus Franciscus heeft een droom over de kerk als moeder en herder, betrokken bij het veldhospitaal van onze tijd. Hij heeft vanuit zijn zorg voor een kerk, die met kwetsuren door de tijd en de wereld trekt, een voorkeur voor Maria, de moeder van tederheid. In de tentoonstelling in Bozar van Bernard van Orley hangt een mooi klein schilderij van Maria, moeder van de tederheid. Madonna Glycophilousa (Maria van de Tederheid, zo is Maria vaak in Oosterse iconen afgebeeld.

Maria is als gelovige een lid van de kerk, zij is de moeder van Jezus, zonder wie er geen kerk zou zijn. Zij heeft zijn leven gevolgd, soms afstand aangevoeld. Zij waakt over de kerk, zolang deze in ballingschap is en onderweg.

Moeder van de weg

Op de terugweg van Santiago was er een halte in Cebreiro. Het ligt op 1298 meter hoogte. Een klein dorpje met aloude huizen en vooral met een preromaanse sobere Mariakerk. Daar zou het mirakel plaats gehad hebben dat de hostie vlees werd en de wijn bloed. Aldus zou een priester van zijn ongeloof zijn gered door het geloof van een eenvoudig boer, die ondanks het hondenweer toch naar de kerk was gekomen. Eenvoudige mensen kunnen ons meer leren dan boeken literatuur. De legende is een deel van de geschiedenis, zei de man, die uitleg gaf aan een Spaanse groep. Hij bad met hen bij het statige Mariabeeld een mooi gebed, ongeveer met deze woorden:

Maria, jij waart pelgrim,

Op de weg van Nazareth naar Bethlehem,

En op deze van Bethlehem naar Egypte,

Maar eveneens op die moeilijke weg naar Jeruzalem.

Wis de tranen van de pelgrim,

Genees zijn vermoeide voeten,

Verzorg zijn wonden

En open zijn hart en geest.

Vervul onze wereld

Met een frisse wind

En met klanken van de vrede.